Seçimler mühletince toplumsal yardımlar çokça tartışma konusu oldu. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci tipinden günler evvel Resmî Gazete’de birinci bakışta eskisiyle farkı çok anlaşılmayan lakin konutta bakım yardımı almak için başvuracak ya da alan şahısların bu yardımı almasını zorlaştıracak halde yeni “Evde Bakım Yardımı Yönetmeliği” Resmî Gazete’de yayımlandı.
Evrensel’den Nisa Sude Demirel’in haberine nazaran, “Engelli ve yaşlıları toplumsal etrafından ayırmayarak konutta bakım görmesini sağlamak amacıyla” kişinin akrabalarına bağlanan konutta bakım aylığı ile ilgili yayımlanan bu yeni yönetmelikte aylık alabilmek için hane içinde kişi başına düşen gelirin taban fiyatın üçte ikisi olması kaidesi geçerliliğini korurken, gelir durumunun tespiti için epeyce ayrıntılı unsurlar yer aldı.
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığının açıkladığı datalara nazaran Konutta Bakım Yardımı uygulamasıyla 2023 yılı Ocak-Temmuz periyodu için tam bağımlı durumdaki engellisine meskende bakmak isteyen ailelere aylık 4 bin 336 lira nakdi yardım yapılıyor. 2023 yılı nisan ayı prestijiyle meskende bakım yardımından 569 bin 627 kişi faydalanıyor. Bunların yaklaşık 140 binini ise engelli yaşlısına bakım veren bireyler oluşturuyor.
GELİR TESPİTİNE TOPLUMSAL YARDIM DAHİ DAHİL EDİLİYOR
Gelir tespitine ait 2007 yılına ilişkin bir evvelki yönetmelikte “Bu yönetmelik, her ne isim altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı temel alınmak suretiyle; kendilerine ilişkin yahut bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına nazaran kendilerine düşen ortalama aylık gelir fiyatı bir aylık net taban fiyat fiyatının 2/3’ünden daha az olan bakıma muhtaç engellileri, bu engellilere verilecek bakım hizmetlerini, hizmetlerin fiyatlandırılmasını ve fiyatların ödenmesini kapsar” tabirleri yer alıyor.
Yeni yönetmelikte ise gelir tespiti, 15 kalem ile ayrıntılandırıldı. Yönetmelikte sayılan gelirlerin ortasında Bakanlık tarafından ödenen nizamlı ve sistemsiz yardımlar, hami aile ödemeleri, burs, harçlık üzere nakdî olarak verilmekte olan toplumsal yardımların aylık ortalaması da var.
Uzmanlar gelir kaleminin hane halkı üzerinden bedellendiriliyor oluşunun engellileri birey olarak tanımlamak ve o formda hizmet sunmaktan uzaklaştırdığını, toplumsal dayanağın sadaka anlayışıyla verildiğini, gelir getirmeyen varlıkların gelir tespitinde yer almasının ise meskende bakım aylığına maddi olarak muhtaçlığı olan pek çok aileyi zora sokacağını söz ediyor.
ESKİ YÖNETMELİK VE YENİ YÖNETMELİK ORTASINDA ÖNEMLİ FARKLAR VAR
Bu mevzuyu gündeme getiren, insan hakları ve kent yoksulluğu üzerine çalışan CHP Yoksulluk Dayanışma Ofisi Koordinatörü Hacer Foggo; eski ve yeni yönetmelikler ortasında gelir tespiti konusunda önemli farklar olduğunu belirtiyor. Mesken ve otomobil gelir tespitine dahil edildiğinde, kişi başı gelirin taban fiyatın üçte ikisini geçen çok sayıda kişi olacağını söyleyen Foggo, “Mesela aldığı toplumsal yardım da gelire dahil ediliyor ancak bu her an kesilme ihtimali olan bir gelir. Ya da bir aile kredi çekmiş. Örneğin çocuğun ameliyatı için bankada duran parası da gelir olarak sayılıyor. Bunlar yaşanan örnekler olduğu için söylüyorum. Yahut bir engelli bireyin üstüne konut olduğunu varsayalım, nasıl bir muamele gördüğünü bilmiyoruz, meskende bakım aylığı olmasa bakılmayacak tahminen de” diyerek yeni gelir tespiti unsurlarının bu yardımı almayı zorlaştıracağına dikkat çekiyor.
‘İHTİYACI OLAN BİRÇOK KİŞİNİN AYLIĞININ KESİLME RİSKİ VAR’
Haksız yere alınan aylıkların denetim edilmesi gerektiğini ama mesken, otomobil, toplumsal yardım üzere kalemlerin gelir tespitine dahil edilmesiyle pek çok muhtaçlığı olan kişinin de aylığının kesilmesi riski olduğunu vurguluyor. Foggo, “Bu düzenleme sahiden gerçek ve hakikat yapıldığı vakit bir işe yarayabilir ancak ben bunun o denli yapılmayacağını düşünüyorum. Nitekim ince bir biçimde, o insanları dinleyip o haneyi anlayacak bir durum olmayacak. Onun yerine mesken, otomobil üzere kriterler üzerinden süratli bir biçimde hesap yapılacak. Örneğin kağıt toplayıcı bir ailenin bir arabası oluyor fakat kağıt toplarken kullanılan hurda bir otomobil. Buna benzeri durumlar oluşacak diye düşünüyorum” diyor.
Foggo, neden bu türlü bir düzenlemeye gereksinim duyulduğuna dair ise kaynak olmadığı için bu türlü bir düzenleme yapıldığını düşündüğünü söz ediyor, “Yeniden bir tarama yapılıp birçok insanın aylığının kesileceğini düşünüyorum” diye ekliyor.
‘EVDE BAKIM AYLIĞI MEVCUT HALİYLE DE HİÇBİR ŞEYE YETMİYOR’
Güvenliği nedeniyle gerçek ismini kullanmayı tercih etmediğimiz Ayşe, yüzde 90 engelli çocuğuna bakan, neredeyse 10 yıldır meskende bakım aylığı alan, Kocaeli’nde yaşayan bir bayan. Ayşe’nin eşi minimum fiyatla çalışıyor, dört çocuğu var, biri de lisede okuyor.
Kendine yeni düzenlemeden bahsettiğimizde haberi olmadığını söylüyor. Çabucak akabinde ailenin sahip olduğu az ölçüde geliri, gitgide zorlaşan hayat şartları içerisinde en verimli biçimde ailenin muhtaçlıklarını karşılamak için kullanmaya çalıştığını söylüyor. 4 bin 350 lira meskende bakım aylığının hiçbir şeye yetmediğinden yakınıyor.
Ayşe, “Asgari fiyat yetmiyor, çocuğumun bir de nizamlı kullandığı bir ilacı olsa çok zorlanırdık, ne olurdu bilmiyorum. Olağan yaşamsal masraflarına fakat yetiyor. Örneğin bir çikolata alıyoruz 9.75, almamak da olmuyor” diyor.
‘ÜCRETSİZ ULAŞIM KARTINI KULLANIRKEN DAİMA RAHATSIZ EDİLİYORUM’
Kirada oturup oturmadığını sorduğumuzda ise panik halinde “Kendi meskenimiz ancak lüks bir yerde filan değil, aslında nereden baksan en az 35 yıllık bir bina” diye yanıt veriyor. Yeni düzenleme ile engelli bir bireyin yaşadığı ailenin tahminen de en temel gereksinimi olan otomobilin da gelir tespitine dahil edilmesi ile ilgili olarak ise, “Halk otobüsünden engelli çocuğum olduğu için verilen fiyatsız kart ile ilgili ulaşım dairesine tekraren dilekçe verdim ben. Zira o fiyatsız kartı kullanırken rahatsız ediliyorum, ‘Bunu yalnızca çocuğunu hastaneye götürürken kullanabilirsin’, Alışverişe mi gidiyorsun? Gidersin tabii’ üzere kelamlar duyuyorum daima olarak” diyor.
‘AYLIK KESİLİRSE NE YAPARIZ BİLMİYORUM’
Yeni düzenlemeyle meskende bakım aylığının kesilmesi durumunda ne yapacağını sorduğumuzda Ayşe evvel mahvolacaklarını söz ederek, “Tabii ki çok zorlanırız. Minimum fiyat bizi nasıl geçindirecek? Benim liseye giden oğlum var, dışarıda yemesin diye konuttan gönderiyorum mesela lakin o bile çok değerli. Meyve suyu bile en ucuzu 5 lira olmuş” karşılığını veriyor.
‘YAKACAK YAPILACAK SEHPA YÜZÜNDEN YARDIM ALAMADIM’
Sosyal yardımı bir sadaka üzere gören bu zihniyetin yansımaları yalnızca meskende bakım aylığında gözlemlenmiyor. Ayşe toplumsal yardım müracaatında bulunan pek çok insanın karşılaştığı bir tabloyla gecekonduda yaşadığı süreçte bir sehpa nedeniyle bir toplumsal yardımdan yararlanamadığı süreci şöyle anlatıyor: “İzmir Büyükşehir Belediyesinin bir mağazayla anlaşarak engelli çocukların giysi muhtaçlığını karşılama üzere bir projeleri vardı. Biz de o vakit gecekonduda oturuyorduk. Gelir tespiti için meskene geldiler. Konutta dayımın uzun mühlet evvel kendine yaptığı, kırıp odun yapacağı fakat gereksinimim olduğu için bana verdiği sehpaya ‘Bu el imali, kıymetli bir şeye benziyor’ dediler. Fotoğraflarını çektiler ve ben gecekonduda oturuyor olmama karşın dayımın yakacak yapacağı sehpadan dolayı yardım alamadım” diye anlatıyor.
BİREY ODAKLI HİZMET ANLAYIŞI KELAMDA KALIYOR
Türkiye Sakatlar Derneği hususa ait “Evde Bakım Yönetmeliği beklentileri karşılamaktan uzaktır” diyerek bir basın açıklaması yayımladı. Açıklamada Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ifade edilen “kurumsal bakımın yanı sıra ‘birey odaklı’ hizmet anlayışı ile engelli ve yaşlı bireylerin kendi toplumsal etraflarından ayrılmadan bakılmasını sağlayan bakım hizmet modellerine ağırlık” sözleri hatırlatılarak yönetmelikte birey odaklı bir anlayıştan eser bulunmadığı söz edildi. “Yıllardır belirttiğimiz üzere tekrar yardım yapılmasının ‘hane halkı geliri’ üzerinden verilmesi tümüyle yanlıştır. Bu haliyle Yönetmelik meskende bakım yapmak zorunda kalan engelli ve yaşlı ailelerinin beklentilerini karşılamaktan çok lakin çok uzak kalmaktadır” dendi.
‘ASGARİ FİYAT BESİN MASRAFLARINI DAHİ KARŞILAMIYOR’
Yeni yönetmelikte de yardımı alabilmenin şartına hane halkı gelirinin kişi başına düşen ölçüsünün minimum fiyatın 2/3’ünden az olması düzenlemesinin sürdürülmesinin, taban fiyatın bir kişinin yalnızca besin masraflarını bile karşılamaya yetmediği gerçeğinin unutulması manasına geldiği belirtildi. “Herhangi bir gelir getirmese dahi sahip olunan taşınmaz yahut araçların varlığı bile yardım bağlanmasını engelleyecek ögeler ortasında yer almaktadır. Bu haliyle yönetmelik, maksadına ulaşmamış, binlerce meskende bakıma gereksinim duyan engelli ve yaşlı ile aileleri takviyeden yoksun kalmış olacaktır. Bu düzenleme kesinlikle değiştirilmeli, çabukla çıkarılmış bu yönetmelik geri çekilerek beklentileri karşılayacak formda düzenlenmelidir” tabirleri kullanıldı.