Diyanet İşleri Başkanlığı, Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı bu haftaki cuma hutbesindeki şu kısım dikkat çekti:
“KIYMETLİ MÜSLÜMANLAR!
Milletleri güçlü kılan, onları emin adımlarla geleceğe taşıyan temel öge; ulusal ve manevi bedellerine bağlı kalmalarıdır. Kendi bedellerinin yerine diğerlerinin kıymetlerini, kendi sembollerinin yerine oburlarının sembollerini benimseyen milletler ayakta duramazlar. Kendi medeniyetini unutup yabancı kültürlerin tesiri altına giren toplumlar; tarihlerini, lisanlarını, dinlerini ve kimliklerini kaybederler. Gerçekten Peygamber Efendimiz (s.a.s)’in, مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ “Kim bir kavme benzeriyse o da onlardandır.”[2] uyarısı hepimiz için ehemmiyet arz etmektedir. Bu sebepledir ki, dinimiz ve geleneğimizle hiçbir bağı olmayan, İslam dışı geleneklerden kalan figürlere özenmek, onlar üzere giyinmek, onlar üzere ikramlar dağıtmak, inancımıza alışılmamıştır, yanlıştır.”
HZ MUHAMMET’İN HEDİYELEŞME GELENEĞİ
Ancak tarihe bakıldığında Hz. Muhammet’in içinde yaşadığı kültürde de hediyeleşme adetinin gelenek olarak yer aldığı görülüyor. Hz. Muhammet hediyeleşme geleneğini bazen yakınları ile bazen kendisine gelen heyetler ile bazen de devlet liderleri ile karşılıklı olarak devamını sağlamıştır.
Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dr. Öğretim Görevlisi Feridun Tekin’in 2018 yılında hazırladığı akademik makalede, Hz. Muhammet’in verdiği ikramlar de yer alıyor. Hz. Peygamber’in hadislerinden “Hediyeleşiniz, çünkü ikramlaşmak kalpteki kin ve nefreti yok eder” sözleri, hediyeleşmenin Müslümanlar için değerine vurgu yapmakta….
Hz. Muhammet’in husus ile ilgili bir öbür hadisi de “Benim isteğim için birbirleriyle sevişenlere, benim isteğim için karşılıklı oturup sohbet edenlere, benim isteğim için birbirlerine ikram verenlere ve benim isteğim için birbirlerini ziyaret edenlere rahmetim vacib oldu” halindedir.
Öte yandan Hz. Âişe “Resûlullah (s) hediyeyi kabul eder ve karşılığında ikram verirdi” biçiminde beyanda bulunarak, Hz. Muhammet’in hediyeleşmeye verdiği değeri belirtmiştir.
SADAKA DEĞİLSE HEDİYEYİ KABUL EDERDİ
Hz. Muhammet’in armağan kabulu konusunda birtakım hassasiyetleri vardı: Kendisine sadaka olarak bir şey verildiğinde kabul etmez; müşrik birinden ikram almaz; haram eşyaları ikram edildiğinde reddederdi.
VERDİĞİ ARMAĞANLAR ÇOK ÇEŞİTLİYDİ
Dr. Tekin’in makalesinde yer verdiği hediyeleşme örneklerinden kimileri ise şöyle:
-Hz. Muhammet Mekke’de iken çocukluğu devrinde kendisine sütannelik yapan Ebu Leheb’in câriyesi olan Süheybe’yi ziyaret edip hal hatırını sorardı. Hz. Hatîce de ona ikramda bulunurdu. Sütannesi Süveybe’ye vefat edinceye kadar ikram ve giyecek göndermiş, onunla samimi bir halde bağını devam ettirmiştir.
-Hz. Muhammet’in ikramlar verdiği öteki kimse ise başka sütannesi olan Halime’nin ailesidir.
-Hz. Muhammet yakın aile fertlerine de ikramlar vererek onlarla olan bağın güçlü kalmasını sağlamıştır. Bu konuya eşi Ümmü Seleme ile olan durumu örnek olarak verilebilir. Ümmü Seleme ile evlenince ona, “Şüphesiz ki ben Necâşî’ye bir ölçü misk ve kumaş ikram etmiştim. Artık ise onun öldüğünü ve ikramların bana iade edileceğini düşünüyorum. Armağanlar bana geri geldiğinde onlar senindir” der. Durum Hz. Muhammet’in dediği üzere olur. Necâşî öldüğünde ikramlar Hz. Muhammet’e iade edilir. Her bir eşine bir ûkıyye verir. Geri kalan miski ve kumaşı da Ümmü Seleme’ye verir.
-Sadece Müslümanlara değil Müslüman olmayan kimseler ve kölelere de birtakım ikramlar vermiştir. Hz. Muhammet Medine Musevilerinden on şahısla birlikte Hayber Gazvesi’ne çıktı ve Müslümanlara ayırdığı üzere onlara da pay ayırdı: Ganimetten onlara birtakım ikramlar takdim etmiştir ama onlara pay ayrılmadığı rivayet edilmiştir. Ayrıyeten onlarla birlikte köleler de yer almıştır. Ebü’l-Lahm’ın mevlası Umeyr, “Resûlullah (s) bana pay ayırmadı lakin konut eşyası verdi” formunda beyanı, beşerler ortasında ayrımcılık yapılmadan armağan verdiğini göstermiştir.
-Hz. Muhammet, Huneyn Gazvesi sonrası esirler ortasında olan süt kardeşi Şeyma’yı esaretten kurtararak kendisine birtakım armağanlar vermiştir.
Kendisine hoş haber verildiğinde bu müjdenin karşılığı olarak haber veren kimseye ikram vermiştir. –Hz. Muhammet’in câriyesi Mâriye’den İbrahim doğduğunda müjdeli haberi veren Ebû Râfî’ye bir köle ikram etmiştir.
-Hz. Muhammet, bazen kendisine gelen armağanları diğerlerine verirdi. Bir seferinde ipekten, altın düğmeli kaftanlar ikram edildi. Onları ashâbı ortasında paylaştırırdı, bir adedini de Mahreme için ayırdı. Mahreme b. Nevfel yanına geldiğinde Hz. Muhammet ona, “Ey Ebü’l-Misver! Bunu senin için sakladım. Bunu senin için sakladım” dedi.
-Hz. Muhammet’in armağan ettiği bir öteki eşya ise bastondur: Abdullah b. Üneys’e baston armağan eder.
-Hz. Muhammet’in armağan ettiği eşyalar ortasında kürk de yer alır. Yuhanna b. Ru’be, Hz. Muhammet’in yanına gelip onunla konuşur. Akabinde Hz. Muhammet Bilâl’e emredip onu ağırlanmasını ister. Daha sonra Yuhanna’ya Yemen’de yapılmış bir kürk armağan etmesini söyler.
DEVLETLER ORTASI SEVİYEDE HEDİYELEŞME
Hz. Muhammet İslâm’ı bildirim etmek amacıyla birtakım devlet liderlerine elçi gönderirken onlarla birlikte birtakım armağanlar göndermiş, devlet liderleri da karşılığı olarak kendisine kimi armağanlar göndermişlerdir.
-Hz. Muhammet’e ikram gönderenlerden biri Rum Hükümdarı.. Rum Hükümdarı ince ipekten (sündüs) yapılmış bir kürk ikram eder. Hz. Muhammet armağan edilen bu kaftanı giyer ve onunla namaz kılar.
-Habeşistan Hükümdarı Necaşî, Hz. Muhammet’e ikram gönderen hükümdarlar ortasındadır. Necaşî, içinde altından bir yüzük olan bir ziynet eşyası ikram eder. Lakin Hz. Muhammet altın yüzüğü kullanmaz ve onu kızı Zeyneb’in kızına (Ümâme’ye) gönderip, “Ey biricik kızım! Bununla süslen” der.”
-Hz. Muhammet karşılıklı olarak devlet liderleri ve kabileler ile hediyeleşmiş, ortalarında diplomatik olarak münasebetlerin canlı kalmasını sağlamıştır. Daha öncede zikredildiği üzere hediyeleşme o devir içerisinde uygun niyet nişanesi olarak yer almış, toplumların birbirleri ile olan irtibat ve etkileşiminde canlı kalmasında kıymetli bir rol oynamıştır
*Quo vadis: Latince cümle ‘Nereye gidiyorsun’ manasına gelmektedir.