YILIN SÜRPRİZİ: ESAD REJİMİ DEVRİLDİ
2011’de başlayan ve 13 yıldır büyük acıların yaşandığı Suriye İç Savaşı, 12 günde bitti. 27 Kasım’da Heyet Tahrir Şam (HTŞ) liderliğindeki silahlı muhalif güçlerin İdlib’den Halep’e ani bir akınıyla başlayan operasyon karşısında Suriye ordusu tutunamadı, domino taşlarından süratli devrildi. Ülkede askeri üsleri bulunan fakat gözleri Ukrayna’da olan Ruslar, birkaç cılız hava saldırısı dışında varlık gösteremezken İran’ın desteklediği Şii kümeler, Irak’a kaçtı. Muhalif kuvvetler 8 Aralık’ta Şam’ı ele geçirmeyi başarınca eli kanlı Baas rejiminin son temsilcisi Beşar Esad soluğu Moskova’da aldı. Azap merkezleri ve toplu mezarları bir bir ortaya çıkan Esad rejiminin halkını amaç alması sebebiyle yıllardır ülkelerinden farklı yaşamak zorunda kalan milyonlarca Suriyeli artık meskenlerine dönmenin hayalini kuruyor.
YILIN KAZANANI: TÜRKİYE
Suriye’de eli kanlı Esad rejiminin beklenmedik bir anda çökmesinin akabinde milletlerarası medya, Suriye muhalefetinin 13 yıldır en büyük destekçisi olan Türkiye’yi ihtilalin gerisindeki aktör olarak işaret edince gözler bir anda Ankara’ya çevrildi. Suriye’de Rusya ve İran’ın kaybettiği, kazananın ise Türkiye olduğu yorumları yapıldı. Ankara’nın Suriye’nin yeni idaresi üzerinde en tesirli başşehir olacağı sav edildi. Türkiye’nin siyasi nüfuzunun yanı sıra milyonlarca Suriyeli göçmenin on yılı aşkın bir müddettir Türkiye’de yaşaması, eğitim alması ve Türkçe öğrenmesi, iki ülkenin gelecekte birlikte hareket edeceğinin kıymetli işaretleri ortasında gösterildi. Ülkedeki yeni yönetimin lideri Ahmed eş Şera da Ankara ve Şam ortasında stratejik alakaların kurulacağını açıkladı.
YILIN BARIŞI: SOMALİ VE ETİYOPYA
Afrika Boynuzu’nun küs kardeşleri Etiyopya ve Somali, Ankara’da barıştı. Her şey, tam da bir yıl evvel, 1 Ocak tarihinde Etiyopya’nın Somali’den tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Somaliland ile ‘Kızıldeniz’e erişim’ muahedesi yapmasıyla başlamıştı. Dış ticaretinin yüzde 90’ını komşularının limanları üzerinden yapan Etiyopya, bu sorunu Somaliland ile çözmeye kalkışınca Somali çok sert reaksiyon gösterdi ve bölgede tansiyon yükseldi. İki ülke ile de çok yeterli ilgilere sahip olan Türkiye, müzakerelerin sonucunda tarafları Ankara Deklarasyonu’nu imzalamaya ikna etti. Buna nazaran hem Etiyopya, Somali’nin toprak bütünlüğünü tanıdı hem de Somali, Etiyopya’ya Kızıldeniz’e erişim kelamı verdi. AB’den ABD’ye, Afrika Birliği’nden milletlerarası medyaya kadar herkes Türk Hariciyesinin Afrika’daki muhtemel bir savaşı engellemesini ayakta alkışladı.
YILIN KAZASI: REİSİ’NİN HELİKOPTERİ DÜŞTÜ
Baraj açılışı için gittiği Azerbaycan’dan dönerken İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopterinin kaza geçirdiği haberi dünyayı şok etti. 19 Mayıs’ta yaşanan kazada İran haber ajansları Reisi’yle beraber Dışişleri Bakanı Emir Abdullahiyan’ı da taşıyan helikopterin sert iniş yaptığını açıkladı. Ağır sis altında, dağlık alanda helikoptere ulaşmak için ağır bir çalışma başlatıldı. Türkiye’nin gönderdiği Bayraktar Akıncı İHA, enkazı tespit etti. 20 Mayıs sabahı, helikopterdeki herkesin hayatını kaybettiği açıklandı. Helikopterin ağır sise karşın kalkış yaptığı, pilotun denetimi kaybettiği tespit edildi.
YILIN SUİKASTLARI: HANİYE VE NASRALLAH
2024’te tansiyonun had safhada olduğu Ortadoğu’da siyasi krizler daha da derinleşti. İran’ın vekil güçlerinin peşine düştüğünü ilan eden İsrail, Hamas lideri İsmail Haniye’yi, cumhurbaşkanlığı seçimini kazanan Mesud Pezeşkiyan’ın yemin merasimine katılmak üzere bulunduğu Tahran’da 31 Temmuz’da öldürdü. 17 Eylül’de İsrail, Lübnan’da binlerce Hizbullah mensubunun davet cihazlarını patlattı. 27 Eylül’de ise İsrail ordusunun Lübnan’ın Dahiye bölgesine düzenlediği saldırıda Hizbullah lideri Hasan Nasrallah öldürüldü. 1992’den beri önder olan Nasrallah’ın vefatı, Hizbullah için büyük darbe oldu.
YILIN HATALISI: NETANYAHU
Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Gazze’de savaş cürmü ve insanlığa karşı cürüm işledikleri savıyla İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant için 21 Kasım tarihinde tutuklama buyruğu çıkardı. Kararla, İsrail’e yönelik memleketler arası baskı arttı. Netanyahu ve Gallant, UCM kararlarına taraf olan 124 ülkeye seyahat edemez hale geldi. Belçika, Fransa, Hollanda, Finlandiya, İsveç, İspanya ve Norveç dahil pek çok ülke, mahkemenin kararına uyacaklarını duyurdu.
YILIN BİTMEYEN ACISI: GAZZE SAVAŞI
2024 yılı da Gazze’deki katliamın bittiği yıl olmadı. Yıl başında Gazze Şeridi’nin güneyindeki Refah kentine giren İsrail’in bayan ve çocuk ayırt etmeyen atakları sürdü; yıl boyunca vakit zaman başlayan ateşkes görüşmeleri yeniden sonuçsuz kaldı. İsmail Haniye’nin öldürülmesinin ardından Hamas lideri olan Yahya Sinvar, kuzey Gazze’de İsrail askerleriyle girdiği çatışmada öldürüldü. Buna rağmen İsrail operasyonlarını sonlandırmadı; Gazze’nin kuzeyini ağır abluka altına aldı. Bölgedeki en değerli yardım kuruluşu olan UNRWA’nın faaliyetlerini yasakladı; besin ve içme suyunu Gazzelilere karşı silah olarak kullanmaya devam etti. Yerinden edilmiş sivillerin çadırlarına, okullara, barınaklara yağan bombalar binlerce Filistinlinin canına mal oldu.
YILIN TRENDİ: AVRUPA’DA SİYASİ DEPREMLER
Avrupa Parlamentosu seçimleri, kıtada çok sağ partilerin yükselişinin resmi delili oldu. Sonuçların akabinde Fransa’da Cumhurbaşkanı Macron büyük bir siyasi kumar oynayarak erken seçime gitme kararı aldı. Sandıktan birinci cinste çok sağ; ikinci tıpta radikal sol birinci çıktı. Fakat siyasi kriz bitmek bilmedi; Macron bir senede 3 defa başbakan atamak zorunda kaldı. Çok sağın sarstığı bir başka ülke ise Almanya oldu. Ayrıyeten Çin’le rekabet etmekte zorlanan Alman endüstrisinin yaşadığı kriz; koalisyon hükümetinin dağılmasıyla neticelendi. Almanya Şansölyesi Scholz, erken seçime gidileceğini ilan etti. İngiltere’de ise değişik bir tablo vardı. Brexit’ten sonra bir türlü toparlanamayan Muhafazakâr Parti, 14 yıllık iktidarını Temmuz’da yapılan seçimlerle Personel Partisi’ne teslim etti.
YILIN AFETLERİ: SICAK, SEL, KASIRGA
En sıcak yıl olarak kayıtlara geçen 2024’te iklim krizinin tesirleri ağır bir formda hissedildi. Çok sıcaklar, orman yangınları, sel felaketleri ve kasırgalar binlerce insanı etkiledi. Suudi Arabistan’da hac dönemi sırasında 50°C’yi aşan sıcaklıklar nedeniyle 1300’den fazla hacı adayı hayatını yitirdi. Çok sıcaklar, Yunanistan ve Türkiye’de orman yangınlarına neden oldu. Binlerce dönüm arazi küle döndü. Sel felaketleri, İspanya, Malezya, Endonezya, Bosna Hersek ve Brezilya’yı vurdu. İspanya’da yaşanan selde 230 kişi hayatını kaybetti. ABD’de Teksas ve Florida’yı Helen Kasırgası vurdu, 250’den fazla kişi öldü.
YILIN YERİNDE SAYANI: UKRAYNA SAVAŞI
Üçüncü yılına giren Ukrayna Savaşı’nda, ağır kayıplara karşın iki tarafın ordusu da cephede büyük bir muvaffakiyet elde edemedi. Uzun müddettir beklediği F-16 savaş uçakları Kiev’in eline ulaştı; lakin Ukrayna’ya umduğu üzere büyük bir avantaj kazandırmadı. İnsan gücü eksikliği çeken Ukrayna ordusu, doğu ve güneyde yavaş lakin istikrarlı formda ilerleyen Rus güçlerine direnemedi. Rus ordusunun dikkatini dağıtmak isteyen Ukrayna, yaz aylarında sürpriz bir hücumla sondaki Rus toprağı Kursk’u işgal etti. Moskova, burayı Ukrayna’dan geri alabilmek için müttefiki Kuzey Kore’den asker getirdi. Son sürpriz ise ABD’de seçimleri “Ukrayna savaşını 24 saatte bitireceğini” vaat eden Trump’a kaybeden Biden’ın, giderayak Kiev’e uzun menzilli füzeleri Rus topraklarında kullanma müsaadesi vermesi oldu. Moskova, bu atılıma kıtalararası balistik füze Oreşnik’i fırlatarak karşılık verdi.
YILIN UÇANI: ELON MUSK
Milyarder Elon Musk, 2024’te Donald Trump’a seçim periyodunda verdiği takviye ve etkin siyasete dahil olmasıyla tüm dünyanın ilgi odağı oldu. Musk’ın, Trump idaresinde yeni kurulacak “devlet verimlilik dairesinden” sorumlu olması bekleniyor. Dünya genelinde çok sağa ve popülist başkanlara verdiği dayanakla demokrat kesitlerin yansısını çeken Musk’ın motivasyonu ise tartışmalı. Kimileri iş piyasasında rakipsiz hale gelmek için çabaladığını savunurken, kimileri ise ideolojik saiklerle hareket ettiği görüşünde.Trump’ın ABD Başkanı seçilmesi sonrası kişisel serveti 400 milyar doları geçen Musk şimdiden ziyadesiyle kazandı.
YILIN GERİ DÖNÜŞÜ: DONALD TRUMP
2020 yılında seçimlerini Demokrat rakibi Biden’a kaybetmesi ve 6 Ocak 2021’deki Kongre Baskını sonrası Amerikan siyasetinden aforoz edilen Donald Trump, bu yılın başlarında hakkındaki altı farklı davayla boğuşuyordu. 78 yaşındaki siyasetçinin bu davalar nedeniyle seçimlere katılıp katılmayacağı bile tartışıldı. Cumhuriyetçilerin adayı, temmuzda Pensilvanya’daki mitinginde suikast teşebbüsünden kılpayı kurtuldu. Evvel Biden, sonra Kamala Harris’le karşı karşıya gelen Trump, beklentilerin çok üzerinde bir muvaffakiyetle 5 Kasım seçimlerini kazanarak adeta küllerinden doğdu.
